اتوکلاو

در علم پزشکی و بالاخص دندانپزشکی توانایی استریلیزاسیون و ضدعفونی کردن ابزار دندانپزشکی از اهمیت بسزایی برخوردار است. اتوکلاو یکی از ابزار ضروری استریلیزاسیون محسوب می‌شود و در کلیه‌ی مطب‌ها و کلینیک‌های دندانپزشکی قطعاً موجود است. اساس عملکردشان مبتنی بر فشار و دمای بالا و استفاده از بخار آب می‌باشد. این دستگاه درون محفظه‌ای بسته قرار دارد و عملکرد آن در دمایی بالاتر از 100 درجه‌ی سانتی‌گراد صورت می‌پذیرد تا آب به بخار تبدیل شود. دستگاه اتوکلاو صرفاً برای کشتن ویروس‌ها نمی‌باشد، اما به صورت کلی می‌توان گفت باکتری‌ها در دمای بالا زنده نمی‌مانند و برای استریل کردن مواد پلاستیکی حساس مناسب است. پاتوژن‌های رشدکرده، سلول‌های انسانی، حیوانی و گیاهی، مواد آلوده شده به مدفوع انسان و حیوان، محصولات خونی انسان و حیوان و … را می‌توان اتوکلاو کرد. مواد عفونی باید جمع‌آوری شده و اتوکلاو شود، توجه کنید که مایعات عفونی را هم حتماً باید اتوکلاو کرد و سپس در سیستم فاضلاب ریخته شوند. اتوکلاو‌های دندانپزشکی معمول رومیزی هستند و دارای سه کلاس N، S و B می‌باشند. به طور کلی می‌توان گفت با برق 220 ولت و فرکانس 50 هرتز و با اتصال به برق شهری کار می‌کند. جهت استفاده بهتر از اتوکلاو در دندانپزشکی بهتر است پس از تمیز نمودن ابزار آن ها را درون رول پک های مخصوص اتوکلاو بذارید و سپس اتوکلاو کنید. در اینصورت پس از استریل کردن وسایل و بیرون اوردن آن ها دیگر از حالت استریل خارج نمیشوند.
دستگاه اتوکلاو چیست؟
اتوکلاوها از مهم‌ترین دستگاه‌های بیمارستانی، کلینیکال و آزمایشگاهی هستند که با استفاده از بخار داغی که تحت فشار است، ابزارها و موادی را که درون آن قرار می‌گیرد ضدعفونی و استریل می‌کند. اتوکلاو با توجه به کارایی و کیفیت خود فضای داخل را کاملا سترون می‌کند و حیات تمام میکروب‌ها را از بین می‌برد. همچنین ممکن است گاهی برای استریل کردن کامل‌تر از مواد شیمیایی در بخار اتوکلاو استفاده شود تا کامل‌تر فرایند استرلیزاسیون پیش برود.
در دندانپزشکی از اتوکلاو برای استریل تجهیزات و مواد دندانپزشکی استفاده می‌شود تا مددجویان تحت مراقبت کامل از خدمات دندانپزشکی استفاده کنند. از آنجایی که دهان و دندان افراد در دندانپزشکی در پروسه قرار می‌گیرد، اتوکلاو به عنوان یکی از کاربردی‌ترین تجهیزات کلینیک‌های دندانپزشکی محسوب می‌شود. در این مطلب سعی داریم اتوکلاوهای دندانپزشکی را به صورت جزئی و کلی و انواع آن را بررسی کنیم که امیدواریم مفید واقع شود.
مشخصات اتوکلاوهای دندانپزشکی
اتوکلاوهای دندانپزشکی در سایزهای 23 و 30 لیتری موجود هستند که به صورت رومیزی مورد استفاده قرار می‌گیرند. ظاهر آنها بسیار شبیه ماکروویو است و قابلیت‌های زیادی ارائه می‌کند. این دستگاه‌ها درب‌های اتوماتیک دارند که با استفاده از تنظیمات دستی باز می‌شوند و همچنین مخزن استیل و رنگ ضدخش آنها که باعث می‌شود کاملا مقاوم باشند.
اتوکلاوها همچنین برد هوشمندی دارند که معمولا با تنظیمات فارسی هوشمند بر روی صفحه نمایش کار می‌کنند. همچنین این اتوکلاوها سیکل‌های کاری مختلف و حالت‌های مختلفی دارند که می‌توان آنها را با توجه به نیاز دندانپزشک تنظیم نمود؛ مثلا حالت‌های کاری سریع یا اتوماتیک از موارد پر استفاده در دندانپزشکی هستند. دستگاه‌های اتوکلاو جدید تست نفوذپذیری بخار یا نشت بخار دارند که باعث می‌شود از سالم بودن آنها اطمینان حاصل کنیم. از آنجایی که در دندانپزشکی به کارکرد سریع استریل کننده نیاز داریم، این دستگاه‌ها در کمترین زمان قابلیت سترون کردند فضا را دارند. اتوکلاوهای دندانپزشکی کلاس‌های مختلفی دارند که هر کدام مواد خاصی را پوشش می‌دهند و قابلیت‌های خاصی دارند که این کلاس‌ها را در بخش انواع اتوکلاو توضیح می‌دهیم.

انواع اتوکلاو از نظر شکل

اتوکلاو دیگی

این نوع از اتوکلاو کاربرد زیادی دارد و حجم‌های متفاوتی دارد که مشابه سایر اتوکلاوها از بخار آب برای استریل مواد استفاده می‌کند. اتوکلاوهای دیگی به دلیل حجم بالایی که دارند برای اکثر مصارف مورد استفاده قرار می‌گیرند و می‌توان هر ابزاری را با آنها استریل کرد.

اتوکلاو رومیزی

این نوع از اتوکلاوها حجم‌های مختلفی دارند و به 3 کلاس N، B و S تقسیم می‌شوند. در ادامه به کلاس‌های آنها اشاره می‌کنیم. این اتوکلاوها معمولا در دندانپزشکی کاربرد فراوانی دارند و بیشتر از آنها استفاده می‌شود.

اتوکلاو کشویی

این نوع از دستگاه‌ها حجم کمتری دارند (حداکثر 8 لیتر) و همچنین به جای چمبر ، دارای کاست‌های کشویی هستند که بارها یا مواد را داخل این کاست‌ها قرار می‌دهند. در چشم پزشکی و دندانپزشکی بسیار پرکاربردند و ساختار ساده‌تری نسبت به اتوکلاوهای رومیزی دارند. بسیاری از دندانپزشکان به دلیل کم حجم بودن و ساده‌تر بودن آنها از این نوع اتوکلاوها استفاده می‌کنند.
از نظر کلاس کار

اتوکلاو کلاس N

این نوع از دستگاه‌ها استاندارد هستند و می‌توانند انواع ابزار جامد و بدون پوشش را ضدعفونی کنند. البته این نوع از دستگاه‌ها نمی‌توانند به خوبی ابزارهای پوشش دارد یا حفره دار را استریل کنند. بنابراین باید در هنگام خرید آنها دقت کافی داشته باشید.

اتوکلاو کلاس S

اتوکلاوهای پیشرفته‌تری هستند که معمولا کارخانه تولیدکننده آنها نوع وسایل قابل استریل را مشخص کرده‌اند. اتوکلاوهای کلاس S ابزار بدون پوشش یا پوشش دار، مواد نساجی مثل پارچه یا گاز و همچنین وسایل حفره‌دار را استریل می‌کنند و کاربرد گسترده‌ای دارند. این دستگاه‌ها قابلیت‌ها و حالت‌های مختلفی دارندو دستگاه خشک کن و پمپ یا وکیوم آنها بسیار قدرتمند است.

اتوکلاو کلاس B

این دستگاه‌های اتوکلاو قابلیت استریل تمام وسایل جامد پوشش دار، بدون پوشش، حفره دارد و مایعات را دارند. همچنین وکیوم و پمپ بسیار قدرتمندی دارند که فشار را به اندازه دلخواه تنظیم می‌کند.

اتوکلاو فست

این اتوکلاوها در اتاق‌های عمل و کلینیک‌های دندانپزشکی کاربرد بیشتری دارند و به دلیل کم حجم بودن و محدودیت زمانی بسیار راضی‌کننده‌اند. عملیات استریلیزاسیون آنها به قدری سریع است که حتی در موارد فوری هم به کار می‌روند.
نکات ایمنی در هنگام استفاده از دستگاه اتوکلاوها
نکته مهمی که باید در هنگام استفاده از دستگاه اتوکلاو رعایت کنیم، این است که قبل از خشک شدن مواد و تجهیزات نباید آنها را از دستگاه خارج کنیم. ضمنا مقدار آب موجود در دستگاه باید همیشه چک شود و کافی باشد. در ادامه به چنین نکات ایمنی به صورت موردی اشاره می‌کنیم:

اول از همه مسئولیت استفاده از اتوکلاو باید با کسی باشد که آموزش دیده باشد و بتواند در هر شرایطی به درستی از این دستگاه استفاده کند.
هنگام کار با دستگاه هرگز پیچ محکم کننده در اتوکلاو را دستکاری نکنید.
هیچگاه نباید بیشتر از دو سوم حجم داخلی دستگاه اتوکلاو را پر کنیم.
مواد نوک تیز می‌توانند باعث آسیب به کیسه دستگاه شوند و بهتر است برای قرار دادن آنها از ظروف مخصوص استفاده کنیم.
کیسه مخصوص دستگاه را کمی شل بگذارید و کاملا آن را سفت نکنید تا مواد داخل به درستی استریل شود.
ظروف شیشه‌ای را از کنار داخل دستگاه اتوکلاو قرار دهید تا هوا به راحتی در همه قسمت‌ها جریان داشته باشد.
وسایل یا مواد چرب را نمی‌توان با اتوکلاو ضدعفونی کرد؛ چراکه این مواد در آب حل نمی‌شوند و باید به طریق دیگری ضدعفونی شوند.
بهتر است برای پر کردن دستگاه از اب مقطر استفاده کنید تا رسوب ایجاد نشود و یا اینکه بعد از ایجاد رسوب از آب مقطر استفاده کنید.
اگر می خواهید مایعات را استریل کنید کمتر از یک سوم ظرف آنها را پر کنید.
این دستگاه‌ها در دماهای خیلی بالا نتیجه مطلوب ندارند و بهتراست دمای متعادلی برای کارکرد آنها انتخاب کنید.
هر ماده را حداقل 30 تا 45 دقیقه در دستگاه استریل کنید و اگر مواد خطرناکی در آن وجود دارد، می‌توانید زمان آن را به بیش از 1 ساعت برسانید.
بعد از اتمام استریل مواد در اتوکلاو، دستگاه را خاموش کنید،دریچه خروج بخار را باز کنید و به یاد داشته باشید قبل از خروج کامل بخار و کاهش فشار داخل دستگاه در آن را باز نکنید. دمای بخار موجود در دستگاه بسیار بالاست و بهتر است در هنگام باز کردن در آن از محافظ صورت استفاده کنید و فاصله را حفظ کنید تا دچار سوختگی نشوید.
به صورت منظم باید سیستم ها، محفظه‌ها و درب‌های اتوکلاوها را چک کنید.

اصول کار انواع اتوکلاوها

در تمام دستگاه‌های اتوکلاو، آب از منبع اصلی به بخار تبدیل می‌شود. بخار آب یا مستقیما به داخل مخزن دستگاه ریخته می‌شود و توسط المنت‌های داخل آن به بخار داغ تبدیل می‌شود، یا به مولد می‌رود و به صورت بخار شده به مخزن بر می‌گردد. معمولا بیشتر سیستم‌ها از بخار آب نوع دوم استفاده می کنند.
سپس مرحله افزایش دما آغاز می‌شود و تمام شیرها بسته می‌شوند. با افزایش دمای قابل توجه بخار، فشار هوا نیز افزایش می‌یابد و با رسیدن فشار آن به 2/2 مرحله استریل آغاز می‌شود. با گردش بخار داغ آب درون اتوکلاو تمام مواد استریل می‌شوند و اجتماعات میکروبی کاملا از بین می‌روند. با اتمام سیکل استریل خشک کن دستگاه فعال می‌شود و آب را به داخل مخزن بر می‌گرداند تا دوباره مورد استفاده قرار گیرد. پس از خشک شدن مواد و نمونه‌ها، در اتوکلاو باز می‌شود و می‌توان از آنها استفاده کرد.
کالیبراسیون اتوکلاوها
کالیبراسیون اتوکلاو با این هدف انجام می‌شود که دمای حقیق دستگاه در حین عملیات همان دمایی باشد که برای آن تنظیم می‌شود و صفحه نمایش نشان می‌دهد. بدون انجام کالیبراسیون ممکن است خطاهای احتمالی در قطعات الکترونیکی باعث اشتباهات محاسباتی شود و با خطا در اندازه‌گیری دما و فشار دستگاه، مواد به خوبی استریل نشوند که بسیار خطرناک است. بنابراین باید دستگاه‌های اتوکلاو را را به صورت منظم کالیبره کرد تا در امر استریلیزاسیون مواد دندانپزشکی دچار خطا نشویم.
برای انجام کالیبراسیون باید مهندس‌های سرویس کار که تخصص کافی دارند، پروب کالیبره شده را وارد اتوکلاو کنند و آن را در دمای تنظیم شده قرار ‌دهند و با نتایج حاصل مقایسه کنند. سپس اگر نشانگر دما دچار اختلال بود آن را در بورد تعمیر می‌کنند و بعد دستگاه را پلمب می‌کنند تا احتمال تغییرات دمایی آن کاهش یابد.

انتخاب بهترین دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی

استریلیزاسیون مواد و اورگانیسم‌ها با استفاده از عقیم سازی آنها انجام می‌شود که در آن میکروبیوم‌ها و اسپورهای موجود در مواد به صورت کامل از بین می‌روند و از عفونت‌ها جلوگیری می‌شود. بهترین راه و ساده‌ترین راه برای استریل کردن اشیا کلینیکی و دندانپزشکی، استفاده از اتوکلاو دندانپزشکی است. انواع اتوکلاو دندانپزشکی در قسمت‌های قبلی شرح داده شد و طبق آن تعاریف اتوکلاو دندانپزشکی نوع B است که با آن می‌توان انواع تجهیزات و مواد را استریل کنیم. هنگام انتخاب اتوکلاو دندانپزشکی باید به موارد زیر توجه داشته باشیم:

ظرفیت اتوکلاو

مهم‌ترین عامل در انتخاب اتوکلاو، ظرفیت آن است که البته در اتوکلاوهای کلاس B این ظرفیت در حدود 8 تا 24 لیتر است. هرچه ظرفیت حجمی اتوکلاو بیشتر باشد می‌توان مواد و وسیله‌های بیشتری را در اتوکلاو قرار داد و فرایند استریلیزاسیون راحت‌تر انجام می‌شود. هرچه ظرفیت اتوکلاو بیشتر باشد کارایی دستگاه بیشتر شده و البته قیمت آن هم افزایش می‌یابد.
بنابراین بهتر است دستگاهی را انتخاب کنیم که بتوانیم با آن نیازهای خود را رفع کنیم و حتما توجه داشته باشیم ظرفیت آن دقیقا به اندازه‌ای باشد که برای ما مفید است. ضمنا اگر به خوبی به جزئیات و ظرفیت دستگاه توجه کنیم هم در هزینه صرفه‌جویی می‌کنیم و هم استریل مواد را به درستی انجام می‌دهیم. توجه داشته باشید که گاهی اوقات می‌توان از دو دستگاه اتوکلاو برای عقیم سازی استفاده کرد که در این شرایط می‌توان مواد مختلف را جداگانه استریل کرد.
علاوه بر ظرفیت عوامل دیگری هم در خرید و انتخاب دستگاه اتوکلاو موثرند و باید توجه کنیم این ویژگی‌ها دقیقا مطابق با خواسته ما باشد. این عوامل شامل:
– میزان مکش هوا
– اندازه و جنس چمبر
– نحوه بارگذاری و کنترل دستگاه
– دامنه دمایی
– سیکل گراویتی و دمایی
– شرایط هشدار (نوع نشانگر)
– مدیریت اطلاعات (مثلا رکوردر) و پرینتر
– نحوه کار (اتوماتیک یا دستی)
– فشار بخار و برق مورد نیاز
– ویژگی حفاظت از محیط زیست
– قیمت دستگاه و زمان تحویل
– ارسال، نصب و آموزش (رایگان است یا نه)
– پالس تزریق – تخلیه بخار VAC
– استانداردها و تأییدیه ها (FDA ، CE و …)
– مدت گارانتی و خدمات پس از فروش
– تأییدیه رضایت مندی از مراکز نصب و استفاده شده
اگر قصد خرید دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی را دارید، توصیه می‌کنیم حتما با کارشناسان ما تماس بگیرید و از راهنمایی تخصصی آنها استفاده کنید.
انتظارات دندانپزشک از دستگاه اتوکلاو
همانطور که گفتیم دستگاه اتوکلاو باید مطابق با نیازهای دندانپزشک باشد و کاملا آن را پوشش دهد. از آنجایی که وجود دستگاه اتوکلاو در یک کلینیک یا حتی مطب دندانپزشکی ضروری است، انتخاب آن باید با دقت انجام بگیرد. آگاهی کامل دندانپزشک از خرید دستگاه اتوکلاو ضروری است و او باید با تمام ویژگی‌هایی که در بالا اشاره کردیم آشنا باشد. معمولا انتظاراتی که دندانپزشک از دستگاه اتوکلاو دارد شامل:کوتاه بودن زمان استریل اتوکلاو از زمانی که دستگاه شروع به کار می‌کند.
حجم و ظرفیت اتوکلاو مطابق با نیازهای دندانپزش باشد تا نیازی به استریل در چند مرحله نباشد و زمان از دست نرود.
مخزن اتوکلاو به اندازه کافی بزرگ باشد تا به مقدار کافی آب در آن ریخته شود و کمتر نیاز به رسیدگی داشته باشد.
ورودی چمبر اتوکلاو خیلی کوچک نباشد و ابزار و مواد را داخل خود جای دهد.
کار کردن با دستگاه خیلی پیچیده نباشد.
خدمات پس از فروش دستگاه در ایران مطمئن باشد
دستگاه قیمت به صرفه و منصفانه‌ای داشته باشد.
هزینه تعمیرات دستگاه اتوکلاو زیاد نباشد و به راحتی بتوان آن را تعمیر نمود.
و در آخر باید اشاره کنیم که کلینیک‌های دندانپزشکی باید اتوکلاوهای بزرگ‌تری تهیه کنند. با توجه به اینکه ظرفیت اتوکلاوها باهم متفاوت
است و حجم ابزاری که باید استریل شوند در کلینیک‌هی دندانپزشکی بیشتر است، باید از ظرفیت‌های بالاتر دستگاه استفاده کرد در دستگاه اتوکلاو باید بعد از شستشوو ضدعفونی کردن وسایل عاری از پارتیکل و ذرات چسبنده گردد و دبریهای روی فایل کاملاحذف گردد و سرتوربین هم بایددر قسمت هد عاری ازدبریها گردد وبعد از روغنکاری سپس بر حسب کار ترمیم و یا ندو و غیره درون پک بسته بندی شده و درون اتوکلاو بمدت 30الی 45 دقیقه و در درجه حرارت 120 سانتی گراد وفشار 15-20 پوندبر اینچ مربع باقی بماند بخش عمده روغنکاری تبخیر می شود و فلسفه اتوکلاو استریل کردن است ونه تمیز کردن سطوح و اسلب